همه چیز درباره تنبلی چشم در کودکان

تنبلی چشم کودکان یکی از عوامل ایجاد مشکل برای آنان در ادراک، یادگیری و مهارت‌های حرکتی است. این عارضه گاهی علائمی دارد و گاهی بی‌نشانه است. این علائم کدام‌اند؟ در صورت بی‌علامت بودن راه تشخیص چیست؟ همراه دکتر عینک باشید تا پاسخ این پرسش‌ها را بدانید. همچنین تمام اطلاعات درباره‌ی علل و درمان تنبلی چشم به شما عزیزان ارائه می‌شود.

تنبلی چشم چیست و در کودکان چگونه است؟

تنبلی چشم زمانی اتفاق می افتد که بینایی یکی از چشم‌ها آن‌طور که باید رشد نکند. وقتی درمان به‌موقع صورت نگیرد، مغز یاد می‌گیرد که تصویری را که از چشم ضعیف ایجاد می‌شود نادیده بگیرد. این می‌تواند مشکلات بینایی را دائمی کند. در اصطلاح تخصصی‌تر به این بیماری آمبلیوپیا (Amblyopia) گفته می‌شود.

در کودکان این عارضه از بدو تولد تا هفت سالگی رخ می‌دهد. چشم ضعیف یا تنبل معمولا به سمت داخل یا خارج در گردش است. تنبلی چشم حدود سه درصد از مردم و دو تا پنج درصد کودکان را درگیر می‌کند. در جهان حدودا ده میلیون کودک به تنبلی چشم مبتلا هستند.

نشانه های تنبلی چشم در کودکان

تنبلی چشم کودکان معمولا بین ۶ تا ۹ سالگی خود را نشان می‌دهد. اگر شناسایی و درمان آن قبل از ۷ سالگی صورت گیرد، شانس درمان کامل این بیماری را تا حد زیادی افزایش می‌دهد.

علائم شایع عبارتند از:

–         مشکل در بیان میزان نزدیکی یا دور بودن چیزی (درک عمق)

–         چشمک زدن یا بستن یک چشم

–         کج شدن سر

–         نتایج غیرعادی در غربالگری بینایی

–         حرکت غیر عادی یک چشم

–         مشکلات خواندن

–         مشکلات در ریاضی و محاسبه (به دلیل تار دیدن اعداد یا دو‌بینی)

–         مشکل در عملکرد بدنی، عدم تعادل یا تصادف هنگام حرکت و ورزش

–         کاهش مهارت‌های حرکتی

–         مشکل در تمرکز و توجه

علل بروز تنبلی چشم کودکان

پزشکان هنوز به طور کامل نمی‌دانند چه عللی سبب برخی از موارد تنبلی چشم می‌شود. چشم و مغز کودک از آغاز تولد تا حدود هشت سالگی، ارتباطی حیاتی دارند. هر عاملی که این ارتباط را مسدود کند، ممکن است عامل تنبلی چشم کودکان باشد. مواردی وجود دارد که به عنوان برخی از علل شایع شناسایی شده است.

عیوب انکساری

عیوب انکساری از علل تنبلی چشم کودکان محسوب می‌شود. همیشه هر دو چشم دید یکسان و برابری ندارند. وضعیت عیوب انکساری و تمرکز دید در یک چشم نیز ممکن است بسیار بهتر از چشم دیگر باشد. یک چشم ممکن است نزدیک‌بین یا دوربین باشد. یا ممکن است مشکل آستیگماتیسم (به معنای تحریف یا تاری دید) داشته باشد. وقتی مغز هم یک تصویر تار و هم یک تصویر واضح دریافت می‌کند، شروع به نادیده گرفتن تصویر تار می‌کند. اگر این وضعیت درمان نشود و ماه‌ها یا سال‌ها ادامه یابد، دید در چشم ضعیف‌تر، مدام بدتر می شود.

استرابیسم (Strabismus) و دو‌بینی

وضعیت استرابیسم یکی از علل تنبلی چشم در کودکان است. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که چشم‌ها آن‌طور که باید کنار هم قرار نمی‌گیرند. هر کره‌ی چشم ممکن است به سمتی حرکت کند. افرادی که مبتلا به استرابیسم هستند نمی توانند چشم‌های خود را روی یک تصویر متمرکز کنند. بنابراین دچار دو‌بینی می‌شوند. مغز در این حالت تصویری از چشم را که تراز نشده است نادیده می‌گیرد.

آب مروارید

یکی از عوامل ایجاد تنبلی چشم کودکان آب مروارید است. در بیشتر موارد، افرادی که کهولت سن دارند دچار آب مروارید می‌شوند. با این حال، این عارضه از کودکان دور نیست. در برخی از موارد، آب مروارید بدو تولد مشاهده می‌شود. وجود لایه‌ی کدر در داخل چشم می‌تواند همه‌چیز را تار نشان دهد. درنتیجه بینایی در آن چشم ممکن است آنطور که باید رشد نکند.

افتادگی پلک (پتوزیس)

افتادگی پلک از مواردی است که ممکن است از بدو تولد یا در اثر عوامل ثانویه ایجاد شود. این عارضه نیز می‌تواند دید را مسدود کند و اگر درمان نشود سبب تنبلی چشم کودک خواهد شد.

گاهی نیز تنبلی چشم در اثر ترکیب علل مثلا عیوب انکساری و استرابیسم ایجاد می‌شود.

 در چه مواردی امکان بروز تنبلی چشم کودکان بیشتر است؟

احتمال تنبلی چشم در کودکانی که این شرایط را دارند بیشتر است:

–         بچه‌هایی که در تولد زودرس به دنیا آمده‌اند؛

–         کودکانی که در هنگام تولد کوچک‌تر از حد استاندارد نوزادان بوده‌اند؛

–         کودکانی که دارای اختلالاتی در جمجمه و صورت هستند؛

–         سابقهآمبلیوپیا یا سایر بیماری‌های چشمی در خانواده‌ی آن‌ها وجود دارد؛

–         کودکانی که مبتلا به اختلالات ژنتیکی مانند سندروم‌های داون، ویلیامز، نونان و حذف کروموزوم ۲۲ هستند؛

–         دارای اختلالات رشدی هستند.

تشخیص تنبلی چشم کودکان

تشخیص این بیماری از آن‌جا که تنها یک چشم را درگیر می‌کند دشوار است. اغلب کودکان ممکن است به مشکلات دید خود عادت کنند و آن را بیان نکنند. ممکن است والدین تا سال‌ها متوجه علت ناتوانی کودکان و یا نمرات پایین آن‌ها در مدرسه نشوند. به همین دلیل همه کودکان باید قبل از آغاز مدرسه آزمایش‌های بینایی انجام دهند. چشم‌پزشک یا بازرس معاینات چشم در مدارس، چشم فرزند شما بررسی می کند تا از این موارد مطمئن شود:

–         چیزی مانع از ورود نور به چشم کودک نیست؛

–         هر دو چشم به یک اندازه خوب می‌بیند؛

–         هر چشم آن‌طور که باید حرکت می‌کند.

اگر مشکلی وجود داشته باشد، پزشک یا بازرس بهداشت مدرسه پیشنهاد می‌کند که فرزند خود را نزد متخصص چشم ببرید. اگر خودتان نیز احساس می‌کنید مشکلی در بینایی فرزندتان وجود دارد، باید برای معاینه اقدام کنید. حتی اگر در بررسی بینایی در مدرسه چیزی اعلام نشده است، این کار را انجام دهید. ممکن است شما زودتر متوجه علائم تنبلی چشم در کودک خود شوید. به دلیل این‌که زمان بیشتری را با فرزند خود می‌گذرانید و تنها بر او تمرکز دارید.

کودکان باید در سنین شش ماهگی، سه سالگی و پس از ورود به مدرسه، هر سال معاینه شوند. این نظری است که برخی از متخصصان مراقبت از چشم درباره معاینه تنبلی چشم کودکان دارند. می‌توانید از پزشک خود نیز بپرسید که چه معایناتی برای فرزندتان لازم است.

چشم‌پزشکان برای تشخیص تنبلی چشم کودکان، چگونگی پیگیری چشم آنها را از یک جسم متحرک آزمایش می کنند. همچنین ممکن است یک چشم را در یک زمان بپوشانند و واکنش کودک را بررسی کنند. این معاینات معمولا برای نوزادان و کودکان خردسال انجام می‌شود. در کودکانی که بزرگ‌تر هستند، پزشک یک چشم را می‌پوشاند. سپس از تصاویر و حروف برای بررسی بینایی آنها استفاده می کند.

درمان تنبلی چشم کودکان

باید آگاه باشیم که تنبلی چشم کودکان درمان دارد. اما میزان موفقیت و کامل بودن درمان، به زمان شروع وابسته است. درمان بسته به علت تنبلی ممکن است یکی از موارد زیر باشد:

اصلاح عیوب انکساری

اصلاح هرگونه مشکل زمینه‌ای بینایی مانند نزدیک‌بینی، دوربینی یا آستیگماتیسم. اکثر بچه‌های مبتلا به تنبلی چشم، به عینک برای تمرکز و اصلاح دید نیاز دارند.

۱.جراحی

جراحی همیشه درمان تنبلی چشم کودکان نیست. در این موارد ممکن است پیشنهاد شود:

1.اگر آب مروارید مسیر رسیدن نور به چشم را مسدود می‌کند.

2.اگر استرابیسم مانع از حرکت صحیح چشم‌ها کنار هم می‌شود.

۲. استفاده از پوشش

گاهی متخصصان پوشاندن چشم قوی را به عنوان راه درمان تنبلی چشم کودکان در نظر می‌گیرند. با این کار، مغز آن‌ها مجبور به استفاده از چشم ضعیف می‌شود. قطعا در ابتدا، کودک برای دید مشکل خواهد داشت. اما به مرور بینایی چشم ضعیف او بهتر می‌شو. این پروسه دشواری‌ها و نگرانی‌هایی دارد و ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها طول بکشد. البته هرچه باشد این دوره تمام می‌شود و آن‌ها مجبور نخواهند بود مادام‌العمر این پوشش را بر چشم داشته باشند.

گاهی اوقات، بچه‌ها با برداشتن پوشش دوباره بینایی چشم ضعیف خود را از دست می دهند. اگر این اتفاق بیفتد، ممکن است مجبور شوند دوباره چشم قوی را بپوشانند. البته همیشه و در همه‌ی موارد این اتفاق نمی‌افتد.

۳.قطره چشم آتروپین

قطره‌ای به نام آتروپین تجویز می‌شود که چشم قوی را تار می‌کند. این کار همانند پوشش عمل می‌کند اما دشواری آن را ندارد. این امر مغز را مجبور می کند از چشم ضعیف استفاده کند.

۴.فیلتر Bangerterو عینک تنبلی چشم

از نوعی فیلتر روی عینک و بر روی عدسی چشم قوی استفاده می‌شود. این فیلتر نیز کارایی پوشش و قطره‌ی آتروپین را دارد و بینایی را تار می‌کند. بنابراین آن‌ها باید از چشم ضعیف استفاده کنند.

خطرات و عوارض تنبلی چشم کودکان

درمان در برخی از نوجوانان و بزرگسالان مبتلا به تنبلی چشم درمان موفق است. اما در موارد بسیاری ممکن است پس از رشد کامل بینایی، در حدود ۷ تا ۹ سالگی، درمان موفقیت‌آمیز نباشد. اگر یک چشم تار باقی بمماند، ممکن است مشکلات مادام العمر شوند.

اگر درمان تنبلی چشم کودکان خیلی دیر شروع شود، از دست دادن بینایی ممکن است دائمی باشد. زیرا پیوندها در سیستم بینایی بدن آنطور که باید شکل نمی گیرد.

با تشخیص و درمان زودهنگام، اکثر کودکان تقریبا تمام بینایی خود را بازمی‌یابند. اطمینان حاصل کنید که معاینه تنبلی چشم کودکان در اسرع وقت صورت می‌گیرد. توصیه های پزشک را در مورد درمان جدی بگیرید.

توصیه‌های دکتر عینک برای تنبلی چشم کودکان

در صورت مشاهده هریک از نشانه های تنبلی چشم کودکان در اسرع وقت به پزشک یا اپتومتریست مراجعه کنید. در صورت اختلاف زیاد بین سطح بینایی دو چشم، روش‌های درمانی آغاز می‌شود.

در صورت بی علامت بودن، تنها راه تشخیص معاینات منظم بینایی سنجی و چشم‌پزشکی است. این معاینات را جدی گرفته در زمان‌های تعریف شده توسط متخصصان سلامت و بهداشت بینایی، برای معاینه مراجعه کنید.

چنانچه کودک خود را در انجام کارها ناتوان‌تر از همسالانش می‌بینید او را سرزنش نکنید. شاید احساس می‌کنید فرزند محصل شما در درس‌ها به قدر کافی کوشش نمی‌کند. اعتماد به نفس او را از بین نبرید و به جای سرزنش ابتدا علل را جویا شوید. شاید علت تمام این موارد، تنبلی چشم در کودک باشد که در صورت مراجعه‌ی به‌موقع درمان‌پذیر است.

پرسش و پاسخ

1.آیا تنبلی چشم سبب نابینایی می‌شود؟

امکان ان وجود دارد اما خوشبختانه تنبلی چشم کودکان از برگشت‌پذیرترین و درمان‌پذیرترین عارضه‌هاست.

2.کدام علائم را در فرزند خود نشانه تنبلی چشم بدانیم؟

مشکل در بیان میزان نزدیکی یا دور بودن چیزی (درک عمق)، چشمک زدن یا بستن یک چشم، کج شدن سر (مثلا هنگام تماشای تلویزیون)، نتایج غیرعادی در غربالگری بینایی، حرکت غیر عادی یک چشم، مشکلات خواندن و محاسبه، مشکل در عملکرد و مهارت‌های بدنی، مشکل در توجه و تمرکز.

3.تشخیص و معاینه تنبلی چشم کودکان از چه زمانی و چگونه است؟

مراحل تشخیص می‌تواند از هفته‌های آغاز تولد در صورت مشاهده‌ی علائم غیرطبیعی آغاز شود. همچنین برای بچه‌ها تا سنین آغاز مدرسه چند نوبت معاینه برنامه‌ریزی شده است. در صورت بی علامت بودن تنبلی چشم این معاینات راه‌گشا هستند.

4.کدام علل بیشترین زمینه را برای تنبلی چشم کودکان فراهم می‌کنند؟

عیوب انکساری، استرابیسم و آب‌مروارید.

5.رایج‌ترین روش‌های درمان تنبلی چشم چیست؟

اصلاح عیوب انکساری،منع دید چشم تنبل با استفاده از پوشش، قطره با عینک و در مواردی جراحی چشم.