انحراف چشم (استرابیسم یا لوچی)
انحراف چشم، استرابیسم یا لوچی نوعی ناهنجاری است که در آن چشمها وضعیت ناهمگونی دارند. در این ناهنجاری نگاه چشمها به جهات مختلف است. ناهمگونی چشمها در برخی افراد کاملا واضح است و در برخی افراد نیز تنها در مواقع خاصی اتفاق می‌افتد. در این ناهنجاری زمانی که یکی از چشم‌های فرد به سمت جلو نگاه می‌کند، چشم دیگرش به سمت بالا، پایین، چپ یا راست یا نگاه می‌کند یا در موارد نادری چرخیده باشد.(این مورد تنها با تست کاور و علامت گذاری چشم قابل مشاهده است) ممکن است چشم دارای انحراف، به وضعیت اصلی خود برگشته و برعکس چشم مستقیم از موقعیت اصلی خود خارج شود. در ادامه بیشتر با این ناهنجاری آشنا خواهید شد.
علائم انحراف چشم یا استرابیسم چه زمانی ظاهر می‌شود؟
معمولا در سنین ۳ الی ۴ ماهگی، چشم‌های نوزاد باید بتواند روی اجسام کوچک تمرکز کند و چشمها نیز باید هم راستا باشند. نوزاد در ۶ ماهگی دارای این توانایی است که روی اجسام دور و نزدیک متمرکز شود.
انحراف چشم در نوزادان و کودکان خردسال، اغلب در سن ۳ سالگی، ظهور پیدا می‌کند؛ البته کودکان در سنین بالاتر و حتی بزرگسالان نیز ممکن است، به این بیماری مبتلا شوند.
ظهور ناگهانی استرابیسم به ویژه اگر با دوبینی همراه شود، در برخی مواقع نشان دهنده اختلال عصبی جدی است. به همین دلیل در صورت مشاهده چنین عوارضی باید سریع به اپتومتریست یا چشم پزشک مراجعه شود.
علت انحراف چشم در کودکان
در دیواره داخلی هر کدام از چشمها، شش عضله متصل هستند. این عضله‌ها مسئولیت کنترل حرکات چشم را بر عهده دارند. دو عضله مسئول حرکات چشم به سمت راست و چپ و چهار عضله دیگر نیز مسئول حرکات چشم به بالا و پایین و حرکات مورب چشم هستند.
در زمان تمرکز چشم بر یک نقطه خاص، باید تمام عضلات چشم با یکدیگر و عضلات همکار چشم دیگر هماهنگ باشد. ناهماهنگی این عضلات با یکدیگر منجر به استرابیسم می‌شود.
مغز نیز نقش مهمی در کنترل عضلات چشم بر عهده دارد. به همین دلیل نوزادان و کودکان مبتلا به ناهنجاری مغزی از قبیل فلج مغزی، عقب افتادگی مغزی، هیدروسفالی و تومورهای مغزی اغلب دچار این ناهنجاری می‌شوند. در برخی مواقع عیوب انکساری، آب مروارید و صدمات چشمی نیز باعث ابتلا به استرابیسم یا انحراف چشمی می‌شوند.
در استرابیسم کاذب چشم‌های نوزاد گاهی به درون یا بیرون انحراف پیدا می‌کنند. این انحراف در چند ماه اول زندگی نوزاد طبیعی است و در ۴ ماهگی که کودک شروع به تمرکز روی اشیاء می‌کند، برطرف می‌شود.
چین پوستی در گوشه داخلی پلک‌ها یا بینی پهن و مسطح نوزادان باعث می‌شود که چشمها لوچ به‌نظر برسند.
استرابیسم کاذب با بزرگ شدن نوزاد بهبود پیدا می‌کند. باریک شدن پل بینی، از بین رفتن چروک‌های پوستی پلک و گشادتر شدن چشم، سبب رفع استرابیسم چشمی با افزایش سن نوزاد می‌شود. معمولا استرابیسم کاذب با افزایش سن بچه‌ها، بهبود پیدا می‌کند، در حالی که استرابیسم واقعی به‌مرور بدتر خواهد شد.
تشخیص انحراف چشم یا استرابیسم واقعی از استرابیسم کاذب
معمولا والدین به زیبایی و سلامت نوزادان خود حساسیت خاصی نشان می‌دهند و مشاهده استرابیسم در نوزاد برای والدین نگران‌کننده است.
پزشک با انجام معاینات و بررسی‌های لازم استرابیسم حقیقی و کاذب را از یکدیگر تفکیک می‌کند. با روشن کردن چراغ قوه در روبه‌روی چشم کودک، انعکاسی از نور که روی سطح مردمک ایجاد می‌شود را بررسی می‌کند.
زمانی که نوزاد به نور نگاه می‌کند، در صورتی که چشمها هم راستا باشند، انعکاس نور در چشم او در نقاط، همسان خواهد بود؛ پهنی بینی و چین‌های پوست پلک، در انعکاس نور تاثیری ندارند. در شرایطی که نوزاد مبتلا به استرابیسم باشد، انعکاس نور در دو نقطه متفاوت در چشمها خواهد بود، نه در نقاط همسان.
علاوه بر این در انحراف کاذب، حرکت جبرانی برای نگاه کردن مشاهده می‌شود. در حالی در استرابیسم حقیقی حرکتی برای نگاه کردن انجام نمی‌شود.
چه افرادی در معرض ابتلا به انحراف چشم قرار دارند؟
احتمال ناهنجاری استرابیسم در افراد با شرایط زیر بیشتر است:
1.افرادی که در اعضای خانواده آن‌ها لوچی دیده شده است؛
2.اختلال مغزی یا تومور مغزی نیز ریسک ابتلا به لوچی را افزایش می‌دهد؛
3.سکته مغزی یا آسیب‌های مغزی نیز احتمال بروز استرابیسم را افزایش می‌دهد؛
4.آسیب به شبکیه نیز ممکن است باعث انحراف در چشم شود؛
5.تنبلی چشم نیز گاهی زمینه‌ساز استرابیسم است؛
6.دیابت نیز از عوامل افزایش ریسک ابتلا به انحراف چشمی است.
انحراف چشم در بزرگسالان چگونه درمان می‌شود؟
معمولا استرابیسم با روش‌های مختلفی درمان می‌شود. در ادامه این روش‌ها را توضیح خواهیم داد:
1.عینک یا لنزهای تماسی: در افرادی که عیوب انکساری دارند، با استفاده از لنزهای اصلاحی، چشمها به تمرکز کمتری نیاز دارند و ممکن است، مستقیم بمانند؛
2.لنزهای منشوری: این قبیل لنزها، لنزهای ویژه‌ای هستند که با خم کردن نور وارد شده به چشم، باعث می‌شوند که چشم برای مشاهده اجسام به چرخش کمتری نیاز داشته باشد؛
3.درمان‌های دارویی: قطره یا پماد چشم و تزریق سم بوتولینیوم نوع A (مانند بوتاکس)، عضله بیش فعال چشم را تضعیف می‌کند. این درمان‌ها ممکن است همراه با جراحی بوده یا به‌عنوان جایگزین جراحی چشم در درمان استرابیسم مورد استفاده قرار بگیرند. این امکان وجود دارد که آثار تزریق دارو بعد از مدتی از بین رفته و نیاز به تزریق مجدد دارو باشد. در برخی مواقع نیز اثرات دارو در درمان انحراف چشم، دائمی است؛
4.درمان تنبلی چشم: در صورتی که فرد همزمان با تنبلی چشم، دچار استرابیسم نیز شده باشد، درمان تنبلی کمک زیادی به بهبود این عارضه نیز خواهد کرد؛
5.درمان استرابیسم با ورزش و تمرینات خانگی: تمرینات چشمی در درمان و کاهش شدت برخی از انواع انحرافات چشمی از قبیل نارسایی در همگرایی (شکلی از اگزوتراپی) تاثیر دارد. انجام برخی تمرینات ممکن است به تقویت ماهیچه‌های چشمی و بهبود استرابیسم کمک کند؛ البته معمولا این روش درمانی جایگزین سایر روش‌ها نمی‌شود، بلکه به‌عنوان مکمل در کنار سایر روش‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. پزشک پس از بررسی شرایط فرد و نوع انحراف چشم در او، بهترین تمرین‌ها و ورزش‌های خانگی برای درمان را انتخاب می‌کند.
6.جراحی ماهیچه چشم: جراحی باعث تغییر طول یا موقعیت ماهیچه‌های چشم می‌شود. به این ترتیب هماهنگی ماهیچه‌ها با یکدیگر بیشتر خواهد شد.
انواع استرابیسم
انواع مختلفی از انحراف چشم یا لوچی در کودکان و بزرگسالان مشاهده می‌شود. برخی از مهم‌ترین انواع آن در ادامه مطالب بیان می‌شود.
ایزوتراپی
ایزوتراپی در واقع انحراف چشمها به‌سمت داخل است. این نوع استرابیسم شایع‌ترین نوع انحراف چشم در کودکان به‌شمار می‌رود. کودکانی که به این نوع استرابیسم مبتلا هستند، قادر به استفاده از هر دو چشم خود نیستند.
در اغلب مواقع اگر این ناهنجاری به‌موقع تشخیص داده شده و درمان شود، چشمها هماهنگ شده و انحراف چشم برطرف می‌شود.
ایزوتراپی تطبیقی
ایزوتروپی تطابقی یکی از اشکال شایع ایزوتروپی است. این ناهنجاری در کودکان مبتلا به عیب انکساری از نوع دوربینی دیده می‌شود. افرادی که مبتلا به دوربینی هستند، برای اینکه تصویری واضح از اشیا و اجسام داشته باشند، باید تمرکز زیادی کنند. این تمرکز ممکن است سبب انحراف چشم به سمت داخل شود.
ایزوتروپی تطابقی ممکن است با علائمی از قبیل دوبینی، بستن یکی از چشمها هنگام انجام کارهای نزدیک و با کج کردن سر همراه باشد.
اگزوتراپی
اگزوتراپی یا انحراف چشم به خارج نوع دیگری از استرابیسم است. این شکل از استرابیسم زمانی رخ می‌دهد که کودکان روی اشیاء دور متمرکز می‌شوند.
اگزوتراپی ممکن است دائمی‌نباشد و گاهی اتفاق بیفتد. مثلا زمانی که کودک در فکر فرو رفته یا خسته باشد. غالبا والدین در این کودکان مشاهده می‌کنند که کودک در نور آفتاب چشم خود را نیمه بسته نگه داشته است.
آشنایی با جراحی انحراف چشم
جراحی استرابیسم با ایجاد برشی کوچک در بافت پوشاننده چشم، انجام می‌شود. چشم پزشک پس از ایجاد برش به عضلات زیرین این بافت پوشاننده به‌منظور انجام اقدامات درمانی مختلف دسترسی پیدا می‌کند.
گاهی فقط یک چشم و در برخی مواقع هر دو چشم نیاز به جراحی دارند. اینکه کدام عضلات در جراحی مورد درمان قرار می‌گیرند، بستگی به نحوه انحراف چشم دارد.
انجام این جراحی در اطفال با استفاده از بیهوشی انجام می‌شود، در حالی که جراحی بزرگسالان با بی‌حسی موضعی نیز امکان‌پذیر است. این جراحی نیاز به نقاهت طولانی ندارد. فرد بعد از چند روز فعالیت‌های طبیعی خود را شروع می‌کند. در برخی مواقع علاوه بر جراحی نیاز به استفاده از عینک یا منشور است. برخی مواقع اصلاحات انجام شده بعد از درمان کمتر از مقدار مد‌نظر است. در این شرایط باید جراحی دیگری انجام شود.
عوارض جراحی درمان استرابیسم
جراحی درمان انحراف چشم نیز مانند هر جراحی دیگری، با برخی عوارض همراه است. عفونت و خونریزی از عواض این نوع جراحی هستند. گاهی در موارد بسیار کمیابی ممکن است، فرد بینایی خود را از دست دهد.
به‌هرحال جراحی استرابیسم، معمولا تکنیک درمانی بی‌خطر و موثر است؛ اما هیچ‌گاه این تکنیک جای عینک یا روش‌های درمانی تنبلی چشم را نمی‌گیرد.
عدم درمان استرابیسم چه معضلاتی را به‌دنبال دارد؟
برخی از افراد معتقدند که استرابیسم نیازی به درمان ندارد. با رشد کودک این عارضه خود‌به خود رفع می‌شود. در حالی که بی‌توجهی به درمان این عارضه مشکلات زیر را در پی دارد:
1.تنبلی چشم یا مشکل در بینایی. وقتی چشمها در جهات مختلف نگاه می‌کنند، مغز دو تصویر متفاوت دریافت می‌کند. درواقع فرد دچار دوبینی می‌شود. برای اجتناب از دوبینی، مغز تصویری که از چشم چرخیده یا به اصطلاح چشم دارای انحراف دریافت کرده را نادیده می‌گیرد. این موضوع منجر به ضعف در بینایی فرد و تاری دید شده و زندگی فرد اعم از مطالعه، کار و تفریح را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛
2.خستگی چشم؛
3.دوبینی؛
4.ضعف بینایی سه بعدی؛
5.سردرد؛
6.خستگی؛
7.کاهش اعتماد به نفس؛
از آنجایی که ممکن است استرابیسم یا انحراف چشم، نشانه‌ای از تومور مغزی یا اختلالات جدی باشد، بی‌توجهی در درمان آن، درمان بیماری‌های به وجود آورنده این معضل را به تاخیر می‌اندازد.
استرابیسم چگونه تشخیص داده می‌شود؟
نوزادان بالای چهار ماه که مشکوک به استرابیسم هستند، باید توسط چشم پزشک اطفال مورد معاینه کامل قرار گیرند. نحوه تمرکز و حرکت چشمها در این نوزادان باید بررسی شود. روش‌های معاینه و بررسی برای تشخیص این ناهنجاری به شرح زیر است:
1.سابقه پزشکی و خانوادگی فرد: سلامت کلی فرد، داروهای مورد استفاده و سوابق بیماری‌های مختلف او مورد بررسی قرار می‌گیرد. علاوه بر این سوابق خانوادگی از نظر ابتلا به استرابیسم نیز باید بررسی شود؛
2.بررسی‌های بینایی فرد: رفتار بصری نوزاد یا خردسال توسط پزشک بررسی می‌شود. علاوه بر این با استفاده از نمودار چشم، کیفیت بینایی مورد ارزیابی می‌گیرد؛
3.بررسی چشم از نظر وجود یا عدم وجود مشکلات انکساری در بینایی: از لنزهای اصلاحی برای اندازه‌گیری نحوه تمرکز بر نور استفاده می‌شود؛
4.تست‌های هم ترازی و تمرکز؛
5.بررسی تغییرات اندازه مردمک: بررسی تغییرات اندازه مردمک به‌منظور بررسی سلامت ساختار داخلی چشم صورت می‌گیرد
کلام پایانی
در انحراف چشم، چشمها وضعیت ناهمگونی داشته و نگاه هرکدام از چشمها به یک جهت است. این ناهنجاری در برخی افراد کاملا واضح بوده و در برخی نیز در مواقع خاص اتفاق می‌افتد. ناهماهنگی عضلات چشمها با یکدیگر سبب بروز استرابیسم می شود.
گاهی فلج‌های مغزی، هیدروسفالی و تومورهای مغزی، آب مروارید، عیوب انکساری و صدمات چشمی باعث ایجاد این ناهماهنگی در عضله‌های چشمی و در نتیجه بروز لوچی خواهند شد. از روش‌های درمانی مختلف از قبیل جراحی چشمی، عینک و لنزهای تماسی، لنزهای منشوری، روش‌های دارویی، تمرینات و ورزش‌های خانگی برای درمان لوچی استفاده می‌شود.
سوالات متداول
در این بخش به برخی سوالات مطرح در مورد این ناهنجاری پاسخ داده می‌شود.
1.آیا استرابیسم ارثی است؟
این مشکل گاهی در افرادی که سابقه ابتلا فامیلی دارند، مشاهده شده است؛ اما بعضی از مبتلایان سابقه چنین ناهنجاری را در فامیل خود ذکر نکرده‌اند.
2.آیا شیوع انحراف چشم به جنسیت بستگی دارد؟
شیوع این مشکل در دختر و پسر به یک نسبت بوده و به جنسیت بستگی ندارد.
3.آیا این امکان وجود دارد که از استرابیسم پیشگیری شود؟
از استرابیسم نمی‌شود پیشگیری کرد. تنها در صورت تشخیص به موقع ناهنجاری با استفاده از تکنیک‌های درمانی مختلف می‌شود از بروز برخی عوارض و شدت آن‌ها کاست. کودکان باید از نظر سلامت چشم در سنین قبل از ۶ ماهگی و مجددا بین ۳ الی ۵ سالگی از نظر سلامت جسم، بررسی شوند. تشخیص به‌موقع در بهبود و درمان تاثیر قابل توجهی دارد.
