رتینوپاتی چشم چیست و چه علائمی دارد؟

رتینوپاتی چشم به بیماری گفته می‌شود که به شبکیه آسیب می‌رساند. شبکیه قسمتی در داخل چشم است که نور را حس می‌کند.

عوامل مختلفی باعث ایجاد رتینوپاتی می‌شوند. ممکن است بینایی بر اثر این بیماری، به طور کامل یا جزئی از بین برود. رتینوپاتی می‌تواند به آرامی یا ناگهانی ایجاد شود و ممکن است به صورت خود‌به‌خود بهتر شده یا منجر به آسیب دائمی شود.

این بیماری در افراد مبتلا به دیابت بسیار شایع است. این عارضه زمانی اتفاق می‌افتد که سطح بالای قند خون باعث آسیب به عروق خونی شبکیه می‌شود. این عروق خونی می‌توانند متورم و پاره شوند یا ممکن است بسته شوند و از عبور خون جلوگیری کنند. گاهی هم عروق خونی جدید غیر‌طبیعی روی شبکیه رشد می‌کنند.

 همه این تغییرات می‌تواند بینایی را تحت تاثیر قرار دهد.

در ادامه به معرفی بیشتر این بیماری و علائم و روش‌های درمان آن پرداخته خواهد شد.

رتینوپاتی چشم چیست؟

رتینوپاتی چشم، بیماری مربوط به چشم و شبکیه چشم است که عروقی خونی آن را مورد هدف قرار می‌دهد.

به طور کلی ۲ دسته‌بندی برای این بیماری در نوع دیابتی که بسیار شایع هم است، وجود دارد:

رتینوپاتی دیابتی غیر‌تکثیر‌کننده (NPDR): شایع ترین شکل رتینوپاتی دیابتی است. مراحل اولیه شامل ادم، ترشحات سخت (اگزودا) و لیپیدی است که از عروق خونی غیر طبیعی در شبکیه نشت کرده و در نتیجه بینایی مرکزی تار می شود. سرانجام این عروق خونی بسته می‌شوند که باعث ایسکمی یا جریان خون ضعیف در بیمار می‌شود.

رتینوپاتی دیابتی تکثیر‌کننده (PDR): هنگامی که بیماری پیشرفت می‌کند، عروق خونی غیرطبیعی جدید(نئووسکولار) در پاسخ به ایسکمی رشد می‌کنند. این عروق غیرطبیعی به دلیل دیواره ضعیف می‌شکنند و خون را به داخل ماده ژله مانند (یعنی زجاجیه چشم که چشم شما را پر می‌کند‌)، نشت می دهند و باعث ایجاد تغییرات کششی در سطح شبکیه شود. مراحل پایانی این عارضه منجر به کاهش شدید بینایی می‌شود.

شبکیه بافتی در پشت چشم است که سیگنالی را به مغز شما ارسال می‌کند که شبیه فیلم در دوربین است. شبکیه پرتوهای نور را به تکانه‌های الکتریکی تبدیل می‌کند که با مغز شما ارتباط برقرار می‌کند. این سیگنال‌ها و تکانه‌ها هستند که شما را قادر به دیدن محیط اطراف می‌کنند.

انواع رتینوپاتی چشم

علاوه بر نوع دیابتی، انواع دیگری از این بیماری هم وجود دارد. دسته‌بندی دیگری از رتینوپاتی چشم را در ادامه شرح خواهیم داد.

رتینوپاتی نارس یا  ROP

این بیماری در برخی از نوزادانی که زودرس یا با وزن کم متولد می‌شوند رخ می‌دهد. هنگامی که کودک خیلی زود متولد می‌شود، عروق خونی شبکیه زمانی ندارند تا رشد خود را به درستی به پایان برسانند و تکمیل کنند. در مراحل اولیه این نوع بیماری، فقط تغییرات نامحسوس وجود دارد و علائم مشخصی وجود ندارد. در مراحل پیشرفته‌تر، شبکیه جدا شده و باعث کوری می‌شود.

رتینوپاتی دیابتی

رتینوپاتی دیابتی در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ یا ۲ ایجاد می‌شود. این بیماری معمولا سال‌ها طول می‌کشد که پیشرفت کند. دو نوع رتینوپاتی دیابتی می‌تواند بینایی را کاهش دهد:

1.در رتینوپاتی غیر تکثیر کننده، همان‌طور که در بالا گفته شد، رگ‌های خونی در شبکیه دچار مشکل می‌شوند.

2.در رتینوپاتی تکثیر‌کننده، رگ‌های خونی جدید و ناپایدار از نظر ساختاری روی شبکیه به وجود می‌آیند. این عروق خونی ناپایدار باعث خونریزی مکرر جزئی می‌شوند. خونریزی باعث تحریک موضعی و زخم می‌شود.

رتینوپاتی فشار‌خون

رتینوپاتی چشم فشارخون، در افرادی که فشار‌خون بالا دارند رخ می‌دهد. فشار خون بالا باعث ناهنجاری عروق خونی می‌شود. ناهنجاری‌ها ممکن است شامل ضخیم شدن عروق کوچک، انسداد عروق خونی شبکیه و خونریزی آن‌ها باشد.

فشار خون ناگهانی و شدید ممکن است باعث تورم عصب بینایی شود. افراد مبتلا به این بیماری اغلب در مراحل اولیه هیچ علامتی ندارند. ممکن است بعد از معاینه کامل چشم، این بیماری تشخیص داده شود.

رتینوپاتی سروز مرکزی

رتینوپاتی سروز مرکزی به دلایلی که به خوبی درک نشده است، شروع می‌شود. در این حالت، مایع در غشای پشت شبکیه تجمع می‌یابد. مایع بین لایه‌های شبکیه نفوذ کرده و باعث جدا شدن آن‌ها می‌شود. این امر سبب تاری دید یا ضعف دید در شب خواهد شد.

رتینوپاتی چه علائمی دارد؟

در رتینوپاتی چشم نوع نارس، علائم فیزیکی ظاهری وجود ندارد. فقط چشم پزشک و متخصص باتجربه می‌تواند علائم این بیماری را پیدا کند و آن را تشخیص دهد.

در نوع دیابتی آن، ممکن است تا مراحل پایانی هیچ علامتی وجود نداشته باشد؛ اما به طور کلی علائم این نوع شامل موارد زیر است:

1.تاری دید؛

2.از دست رفتن بینایی به طور ناگهانی در یک یا هر‌دو چشم؛

3.لکه‌های سیاه؛

4.نور‌های درخشنده؛

5.مشکل در خواندن یا انجام کار‌های دقیق؛

6.رتینوپاتی فشار‌خون بالا، اغلب علامتی ندارد. با این حال برخی از تاری دید رنج می‌برند.

در نوع سروز مرکزی هم، علائم شامل موارد زیر است:

1.تاری دید یا مشکل در بینایی که به طور ناگهانی پدید می‌آید؛

2.داشتن نقاط کور در دید؛

3.دیدن اشکال به شکل انحراف یافته؛

4.کاهش دید به شکل واضح.

رتینوپاتی چشم چگونه تشخیص داده می‌شود؟

در رتینوپاتی چشم نوع نارس، چشم پزشک داخل چشم را از نظر ناهنجاری‌ها بررسی می‌کند.

در رتینوپاتی دیابتی، چشم پزشک شبکیه و داخل چشم را بررسی می‌کند. او از وسیله‌ای خاص(افتالموسکوپ یا اسلیت لمپ) برای این کار استفاده می‌کند. ممکن است از نور سبز برای آشکار شدن نشت عروق استفاده شود.

در رتینوپاتی فشار خون بالا، پزشک متخصص، چشم را با افتالموسکوپ یا اسلیت لمپ معاینه می‌کند. او به دنبال مناطق کم رنگ یا سفید شبکیه است. این نواحی، رنگ پریده هستند، زیرا خون کافی دریافت نمی‌کنند. پزشک همچنین ممکن است خونریزی ناشی از پارگی عروق خونی یا تورم شبکیه یا عصب بینایی را مشاهده کند.

اما به طور کلی می‌توان روند تشخیص را به صورت زیر تعریف کرد. پزشک معمولا به بررسی این عوامل می‌پردازد:

1.حدت بینایی: حدت بینایی اشاره به این دارد که چقدر واضح می‌توانید ببینید؛

2.فشار داخل چشم برای اطمینان بیشتر از عدم وجود علائم گلوکوم؛

3.عملکرد ماهیچه چشم، عملکرد ماهیچه به میزان خوب حرکت دادن چشم‌ها اشاره دارد؛

4.دید محیطی، دید محیطی به دیدن اجسام  با کمک اطراف ماکولا اشاره دارد؛

5.پاسخ مردمک، این ارزیابی نحوه واکنش مردمک شما به نور را بررسی می‌کند. سپس، چشم پزشک ممکن است قطره‌ای را در چشم شما بریزد تا بتواند شبکیه چشم شما را بررسی کند. قطره‌ها مردمک چشم و مرکز چشم‌ها را گشاد می‌کنند.

همچنین در طول معاینه رتینوپاتی چشم، پزشک به دنبال موارد زیر هم است:

1.عروق خونی غیرطبیعی؛

2.خونریزی در مرکز چشم شما؛

3.رشد عروق خونی جدید؛

4.تورم شبکیه.

دلایل ابتلا به بیماری رتینوپاتی چشم

همان‌طور که گفته شد، عوامل مختلفی می‌توانند باعث بیماری رتینوپاتی چشم شوند، اما ما به بررسی عامل اصلی این بیماری، یعنی دیابت می پردازیم.

با گذشت زمان، قند زیاد در خون شما می‌تواند منجر به انسداد رگ‌های خونی کوچک شود که شبکیه را تغذیه کرده و منبع خون آن را قطع می‌کند. در نتیجه‌، چشم تلاش می‌کند عروق خونی جدیدی را رشد دهد. اما این رگ‌های خونی جدید به درستی رشد نمی‌کنند و به راحتی نشت می‌کنند.

رتینوپاتی دیابتی پیشرفته می‌تواند به نوع شدیدتر پیشرفت کند که به رتینوپاتی دیابتی تکثیر‌کننده معروف است. در این نوع، عروق خونی آسیب‌دیده بسته می‌شوند و باعث رشد عروق خونی جدید و غیرطبیعی در شبکیه می‌شوند. این رگ‌های خونی جدید شکننده هستند و می‌توانند به ماده شفاف و ژله مانند که مرکز چشم شما را پر می‌کند یعنی زجاجیه، نشت کنند.

در نتیجه باید بگوییم رتینوپاتی دیابتی تکثیر‌شونده و غیر تکثیر شونده، اصلی‌ترین عوامل این بیماری هستند.

روش‌های درمان رتینوپاتی چشم

درمان این بیماری بسته به دلیل ایجاد و نوع آن صورت می‌گیرد. همچنین متخصص می‌تواند عواملی مثل سن، سابقه پزشکی، جراحی‌های چشم و… را هم به عنوان عوامل موثر در تعیین روش درمان به کار گیرد.

اما مهم‌ترین عامل برای درمان رتینوپاتی چشم، تشخیص نوع بیماری است که در ادامه به آن اشاره می‌شود.

درمان رتینوپاتی نارس

هیچ درمانی در مراحل اولیه و خفیف توصیه نمی‌شود. با این حال، نظارت دقیق بر بیماری ضروری است. چشم پزشک باید نوزادان پرخطر را قبل از ترخیص از بیمارستان معاینه کند. نوزادان باید در سن ۸ هفتگی مجددا معاینه شوند. در صورت فعال بودن بیماری، نوزاد باید هر ۱ تا ۲ هفته یکبار  به مدت  ۱۴ هفته، معاینه شود.

 سپس، آن‌ها باید هر ۱ تا ۲ ماه معاینه شوند. بیماری پیشرفته‌تر ممکن است نیاز به درمان داشته باشد. مهارکننده‌های عوامل رشد را می‌توان به عنوان درمان اولیه به چشم تزریق کرد. همچنین ممکن است از روش‌های لیزری استفاده شود.

درمان رتینوپاتی دیابتی

ممکن است برای بیماری‌های غیرتکثیر‌شونده خفیف تا متوسط، ​​نیازی به درمان نباشد. در غیر این‌صورت، درمان خاص بستگی به ماهیت و شدت بیماری، ترجیحات بیمار و هزینه دارد. گزینه‌های درمانی شامل موارد زیر است:

1.لیزر درمانی که رشد عروق جدید را کنترل می کند؛

2.تزریق مهار‌کننده‌های رشد به داخل چشم؛

3.برداشتن تمام یا بخشی از زجاجیه وتزریق مجدد مایع ژله ای؛

4.برای جدا‌شدگی شبکیه، اتصال مجدد آن؛

5.تزریق کورتیکو‌استروئید به چشم.

لازم به ذکر است برای تمام بیماران نوع دیابتی، همواره باید قند‌خون کنترل شود که شرایط بیماری بدتر نشود.

درمان رتینوپاتی فشار‌خون

برخی داروها می‌توانند فشار خون را کاهش دهند. این می تواند منجر به بهبود شبکیه شود. افرادی که دارای فشار خون بسیار بالا و تورم عصب بینایی هستند، نیاز به درمان فوری در بیمارستان دارند.

درمان رتینوپاتی سروز مرکزی

این بیماری معمولا خود‌به‌خود برطرف می‌شود. ممکن است تزریق استروئید هم تجویز شود. چشم پزشک باید سه تا شش ماه از نزدیک شما را زیر نظر داشته باشد. اگر شرایط بهبود نیابد، درمان با لیزر ممکن است روند بهبود را تسریع کند.

روش‌های جلو‌گیری از رتینوپاتی چشم

همیشه نمی‌توانید از رتینوپاتی چشم جلوگیری کنید. در هر صورت، معاینات مرتب چشم، کنترل قند خون و فشار خون شما و مراجعه سریع به پزشک در صورت بروز علائم می‌تواند در جلو‌گیری از ابتلا به رتینوپاتی چشم نقش داشته باشد.

اگر به دیابت مبتلا هستید، توصیه می‌شود عوامل زیر را جدی بگیرید:

1.دیابت خود را مدیریت کنید. تغذیه سالم و ورزش ا در برنامه روزانه خود قرار دهید. سعی کنید روزانه چند دقیقه فعالیت هوازی ​​مثل پیاده‌روی آرام را در هفته انجام دهید.

2.میزان قند‌خون خود را کنترل کنید. شاید لازم باشد چند مرتبه در طول روز میزان قند‌خون خود را بررسی کرده و ثبت کنید. از پزشک بخواهید برنامه‌ای برای آزمایش‌های شما، به شما بدهد.

3.میزان فشار و کلسترول خون خود را تحت کنترل داشته باشید. مصرف غذاهای سالم و مفید، ورزش منظم و کم کردن وزن، می‌تواند کمک بزرگی به شما کند. گاهی اوقات به دارو هم نیاز است.

4.در صورت سیگار کشیدن یا استفاده از انواع دیگر دخانیات، از پزشک خود بخواهید که در ترک آن به شما کمک کند. مصرف سیگار و دخانیات، احتمال ابتلا به عوارض دیابت مثل رتینوپاتی چشم را به شدت بالا می‌برد.

5.به میزان تغییر و دگرگونی در بینایی خود توجه کنید. اگر بینایی شما به طور ناگهانی تغییر کرد یا تار شد، لکه دار یا کدر شد، سریع با پزشک متخصص تماس بگیرید.

کلام‌ پایانی

بیماری‌های چشمی، از جمله رتینوپاتی چشم، زندگی انسان را با چالش‌های سختی روبه‌رو می‌کند.

روش مشخصی برای جلو‌گیری از این بیماری وجود ندارد، اما از آنجا که این بیماری در افراد دیابتی شایع‌تر است، رعایت نکات کلیدی که در بالا به آن‌ها اشاره شد، می‌تواند احتمال درگیری شما با این بیماری را کاهش دهد.

اگر علائمی شبیه به علائم این بیماری در خود مشاهده کردید، به سرعت به پزشک متخصص چشم مراجعه کرده و از عقب انداختن درمان خود به شدت پرهیز کنید.

تاخیر در روند درمان، می‌تواند خطرات و آسیب‌های جبران نشدنی را برای شما به همراه داشته باشد.

سوالات متداول

1.آیا رتینوپاتی چشم، فقط مخصوص افراد دیابتی است؟

خیر، درست است که در افراد مبتلا به دیابت این بیماری شایع‌تر است، اما در افراد دیگر و حتی در نوزادان هم امکان رخ دادن این بیماری وجود دارد.

2.آیا رتینوپاتی همیشه باعث کوری می‌شود؟

خیر، در صورت درمان به موقع این بیماری خطری برای بینایی شما ندارد و به تنهایی به بینایی شما آسیب نمی‌رساند، اما در صورت درمان نشدن، ممکن است بیماری‌های دیگری را به همراه داشته باشد که بینایی شما را از بین ببرد.

3.آیا رتینوپاتی چشم قابل درمان است؟

در حالی که درمان می‌تواند پیشرفت رتینوپاتی را کند یا متوقف کند، این پایان کار نیست. از آنجا که دیابت یک بیماری مادام‌العمر است، آسیب شبکیه و از دست دادن بینایی در آینده هنوز امکان‌پذیر است. حتی پس از درمان رتینوپاتی دیابتی، به معاینات منظم چشم نیاز دارید.