جراحی ویترکتومی چشم چیست؟
جراحی ویترکتومی چشم نوعی جراحی چشم است که به‌منظور درمان اختلالات شبکیه و زجاجیه انجام می‌شود. شبکیه در بخش انتهایی چشم و زجاجیه در بخش میانی آن قرار دارد. نورهای ورودی به چشم در بخش شبکیه متمرکز می‌شوند. تصاویر اشیاء، انسان‌ها و هرآنچه که ما از محیط پیرامون خود می‌بینیم، ابتدا به‌صورت پیام عصبی از شبکیه به سمت مغز ارسال می‌شود. پیام‌های عصبی ارسال شده در مغز پردازش می‌شوند.
البته بدلیل ساختار شبکیه، برخی از متخصصین آناتومی شبکیه را جزئی تغییر یافته از مغز می‌دانند و شروع پردازش تصاویر را سلول‌های شبکیه در نظر می‌گیرند.
زجاجیه نیز ماده‌ای ژله‌ای و بی‌رنگ است که به حفظ شکل کروی چشم کمک زیادی می‌کند. زجاجیه لایه‌های دریافت کننده نور و شبکیه را روی مشیمیه ثابت نگه داشته و شبکیه را در برابر بخشی از اشعه‌های ماوراء بنفش محافظت می‌کند.
در جراحی ویترکتومی چشم چه اتفاقاتی می‌افتد؟
برای انجام جراحی ویترکتومی چشم مانند هر جراحی دیگری نیاز به انجام معاینات بالینی اولیه است. لازم است که پزشک از بیماری‌های زمینه‌ای و داروهای مصرفی توسط بیمار اطلاع پیدا کند.
این جراحی با استفاده ار روش بی‌حسی موضعی یا بیهوشی عمومی انجام می‌شود. انتخاب روش بیهوشی بستگی به نظر پزشک و انجام معاینات اولیه دارد.
این جراحی با کمک میکروسکوپ صورت می‌گیرد. با ایجاد شکاف بسیار ظریفی در صلبیه (بخش سفید رنگ چشم) ابزارهای جراحی وارد چشم می‌شوند. بر اساس شرایط و نیاز بیمار جراح حین جراحی ویترکتومی چشم، یک یا چند مورد از اقدامات عنوان شده در ادامه را انجام می‌دهد:
1.خارج کردن تمام زجاجیه کدر شده؛
2.خارج کردن بافت آسیب‌دیده چشم و برگرداندن شبکیه به محل اصلی؛
3.خارج کردن جسم خارجی که ممکن است در چشم بیمار باشد؛
4.انجام لیزر درمانی برای کاهش احتمال خونریزی در آینده یا تثبیت گسیختگی شبکیه؛
5.جایگزینی گاز یا هوا در چشم برای کمک به ثابت نگه داشتن شبکیه در محل اصلی (حباب‌های گاز وارد شده به چشم به مرور ناپدید می‌شوند)؛
6.جایگزین کردن روغن سیلیکون در چشم بیمار که معمولا این روش درمانی نیاز به انجام جراحی‌های بعدی دارد.
خلاصه ای از مراحل انجام جراحی ویترکتومی چشم
مراحل انجام جراحی ویترکتومی چشم به‌صورت زیر خلاصه می‌شود:
1.مرحله اول: چشم فرد بی‌حس شده و داروهایی برای گشاد کردن مردمک به بیمار داده می‌شوند؛
2.مرحله دوم: چشم با محلول‌های ضدعفونی کننده شستشو داده شده و با پوشش استریل پوشانده
می‌شود؛
3.مرحله سوم: جراح در این مرحله شکاف کوچکی به اندازه قطر پلک با قطر ۵/۰ میلی‌متر روی غشای خارجی چشم بیمار ایجاد می‌کند؛
4.مرحله چهارم: جراح یک میکروسکوپ و نور فیبر نوری را وارد چشم می‌کند تا بتواند داخل آن را ببیند؛
5.مرحله پنجم: جراح با استفاده از پروب ویترکتومی یا ویترکتور، زجاحیه را برش داده و با استفاده از دستگاه مکش، آن را تخلیه می‌کند؛
6.مرحله ششم: بر اساس شرایط بیمار جراح در این مرحله یکی از اقدامات زیر را انجام می‌دهد:
7.ممکن است جراح از انبر جراحی، قیچی یا برش‌دهنده به‌منظور لایه‌برداری از بافت اسکار شبکیه استفاده کند؛
8.در این مرحله جراح ممکن است از سوزن با لبه سیلیکون برای تخلیه مایعات آلوده، تیره و خونی استفاده کند؛
9.با توجه به شرایط و نیاز بیمار ممکن است جراح از پروب لیزر به‌منظور درمان رگ‌های خونی غیرطبیعی، لخته‌ها و مهر کردن آسیب‌های شبکیه از قبیل پارگی یا سوراخ شدگی آن استفاده کند؛
10.پس از تخلیه زجاحیه، جراح، چشم را با ماده‌ای از جنس نرمالین سالین، روغن سیلیکون یا حباب گاز پر می‌کند؛
11.به منظور پیشگیری از بروز عفونت و پوشانده شدن چشم، پماد آنتی‌بیوتیک روی چشم‌ها قرار داده می‌شود.
جراحی ویترکتومی چشم : ویترکتومی قدامی و عمیق
ویترکتومی‌چشم شامل ویترکتومی‌قدامی (anterior) و عمیق (posterior) می‌شود که در ادامه با این موارد بیشتر آشنا می‌شویم.
جراحی ویترکتوکی چشم : ویترکتومی قدامی
در ویترکتومی قدامی تنها بخش جلویی زجاجیه خارج شده و توسط محلول بی اس اس پر می‌شود. ویترکتومی قدامی زمانی انجام می‌شود که زجاجیه از مردمک عبور کرده و به بخش جلویی کره چشم نشت کند. ترومای چشم، آب مروارید، جراحی قرنیه و گلوکوم باعث بروز این نوع ویترکتومی می‌شوند.
با انجام ویترکتومی قدامی احتمال بروز خطرات ناشی از نشت مایع زجاجیه در آینده به حداقل مقدار ممکن رسیده و بینایی فرد بهبود می‌یابد.
جراحی ویترکتومی چشم : ویترکتومی عمیق
در ویترکتومی عمیق کل زجاحیه تخلیه شده و توسط محلول بی اس اس پر می‌شود. این نوع جراحی ویترکتومی‌توسط متخصص شبکیه چشم انجام شده و در آن زجاجیه از راه پارس پلانا برداشته می‌شود. پارس پلانا ناحیه‌ای از چشم است که بعد از دوران جنینی هیچ عملکرد یا کارآیی خاصی ندارد. به همین دلیل بهترین نقطه برای ورود ابزارها و تجهیزات جراحی به چشم همین نقطه است.
ژل زجاجیه از طریق برش‌های کوچک ۱ میلی‌متری که در سفیدی چشم ایجاد شده‌اند، خارج می‌شود. علاوه بر این هرگونه اقدامات درمانی لازم از طریق این شکاف در شبکیه صورت می‌گیرد. در صورت وجود اجسام خارجی در چشم، اقدامات لازم برای خارج کردن آن‌ها صورت می‌گیرد.
در شرایطی که هدف از درمان رفع عوارض دیابت باشد، رگ‌های خونی که دچار خونریزی شده‌اند، مسدود می‌شوند.
مدت زمان جراحی ویترکتومی چشم
مدت زمان این روش درمانی بسته به شرایط بیمار معمولا بین ۱ الی ۲ ساعت طول می‌کشد. در برخی مواقع ممکن است پزشک درمان‌های دیگری از قبیل ترمیم، جداشدگی شبکیه یا خارج‌کردن عدسی کدر (کاتاراکت) را همزمان با این جراحی لازم بداند.
در چه مواقعی جراحی ویترکتومی چشم انجام می‌شود؟
در صورتی که افراد دارای یکی از شرایط یا بیماری‌های زیر باشند، پزشک جراحی ویترکتومی چشم را پیشنهاد می‌کند:
1.برخی از حالت‌های جدا شدن شبکیه چشم (زمانی که شبکیه از پشت چشم جدا می‌شود)؛
2.سوراخ شدگی یا پارگی ماکولا؛
3.ایجاد چین و چروک در ماکولا؛
4.نوعی عفونت در چشم که اندوفتالمیت نامیده می‌شود؛
5.آسیب‌های جدی در چشم؛
6.ایجاد برخی مشکلات در طول جراحی آب مروارید.
خطرات و عوارض جراحی ویترکتومی چشم چیست؟
معمولا تمام درمان‌ها و جراحی‌ها دارای عوارض کوتاه مدتی هستند. دقت در انجام مراقبت‌های بعد از درمان و توجه به توصیه‌های پزشک و داروهای تجویز شده به بهبود سریع‌تر و کاهش عوارض بعد از درمان کمک زیادی می‌کند. برخی عوارض مشاهده شده بعد از جراحی ویترکتومی چشم به شرح زیر است:
1.تجربه درد و ناراحتی بعد از جراحی در برخی از بیماران؛
2.وجود تورم و کبودی در اطراف چشم که بعد از مدت کوتاهی برطرف می‌شود؛
3.عفونت؛
4.خونریزی؛
5.کاهش بینایی برای مدت کوتاهی؛
6.افزایش فشار چشم؛
7.افزایش سرعت شکل‌گیری کاتاراکت. معمولا در مدت کوتاهی بعد از ویترکتومی کاتاراکت پیشرفت می‌کند، اما در مورد سالخوردگان کاتاراکت بعد از چند ماه پیشرفت خواهد کرد.
به‌طور کلی درصد موفقیت جراحی ویترکتومی چشم بسیار بالاست. برخی از عوارض عنوان شده غیرمعمول هستند. برخی از عوارض نام برده نیز با استفاده از داروهای تجویز شده و انجام مراقبت‌های توصیه شده توسط پزشک، طی مدت کوتاهی بهبود پیدا می‌کنند.
مراقبت‌های لازم بعد از انجام جراحی ویترکتومی چشم
توجه به مراقبت‌های بعد از درمان در کیفیت درمان، کوتاه شدن دوران نقاهت و تسریع فرآیند بهبودی تاثیر بسیار زیادی دارد. برخی از نکات مراقبتی بعد از ویترکومی به شرح زیر است:
مراقبت های اولیه
1.بیمار بعد از جراحی باید در استفاده از قطره‌ها و سایر داروهای تحویز شده توسط پزشک دقت کافی داشته باشد. معمولا در هفته اول بعد از جراحی از آنتی بیوتیک‌های چشمی و در چند هفته اول داروهای ضدالتهاب تجویز می‌شود؛
2.استفاده از محافظ چشمی یا شیلد به مدت ۲ الی ۳ هفته به محافظت از چشم در برابر ضربات احتمالی، کمک زیادی می‌کند؛
3.لازم است که به توصیه‌های پزشک در رابطه با نحوه قرارگیری سر در وضعیت‌های خاص توجه شود. بی‌توجهی به این موضوع سبب از بین رفتن نتایج مثبت درمان می‌شود. پزشک با توجه به نوع ویترکتومی انجام شده توصیه‌های لازم را به بیمار ارائه می‌دهد.
مراقبت های ثانویه
1.تا زمان خروج حباب‌های گاز از چشم پرواز با هواپیما یا مسافرت به ارتفاعات ممنوع است. افزایش ارتفاع سبب افزایش فشار وارده بر چشم می‌شود. بیماران باید تا خارج شدن کامل گازها از چشم، از وسایل حمل و نقل زمینی استفاده کنند؛
2.در صورت استفاده از روغن سیلیکون در جراحی باید شرایط و وضعیت بیمار در فواصل معین و به‌طور منظم رصد شود. ممکن است روغن سیلیکون موجب بروز مشکلات مختلف شده و نیاز به خروج آن در کوتاه‌ترین زمان ممکن باشد؛
3.پس از انجام جراحی ویترکتومی چشم باید از مالیدن و فشار دادن چشم‌ها و وارد شدن ضربه به چشم تا بهبودی کامل جدا خودداری شود.
4.گاهی برای خروج روغن سیلیکون استفاده شده در جراحی نیاز به انجام جراحی دوم است. علاوه بر این بهبود عوارض ناشی از ورود روغن سیلیکون یا حباب‌های گاز ممکن است به هفته‌ها یا چند ماه زمان احتیاج داشته باشد.
در صورتی که درمان با ابزارها و تجهیزات بسیار ظریف انجام شود، دیگر نیازی به بخیه برای ترمیم محل ورود ابزارهای جراحی به چشم نیست. به این ترتیب مدت زمان انجام جراحی کوتاه‌تر بوده و عوارض پس از درمان نیز به حداقل می‌رسد.
میزان بهبودی دید بعد از انجام جراحی ویترکتومی چشم
در اغلب افرادی که اقدام به ویترکتومی‌کرده‌اند، کیفیت بینایی تا حد قابل توجهی بهبود پیدا کرده است. ویترکتومی اعجاز پزشکی مدرن در بهبود کیفیت دید افرادی به حساب می‌آید که در صورت عدم درمان ممکن است، بیمار بینایی خود را به طور کلی از دست دهد.
متغیرهای زیادی در نتیجه نهایی و کیفیت درمان با این روش موثرند. جراح با توجه به شرایط هر فرد، کیفیت بهبودی و میزان انتظار از درمان را مشخص می‌کند.
یکی از وظایف اصلی و اقدامات پزشک قبل از درمان کمک به بیمار برای داشتن انتظارات واقع‌بینانه با توجه به شرایط است. بیماران برای دریافت نتیجه نهایی درمان باید حداقل چند هفته صبر کنند.
مدت زمان لازم برای بهبود کیفیت دید بعد از جراحی ویترکتومی و چشم
عمل ویترکتومی معمولا همراه با سایر جراحی‌های چشم انجام می‌شود. به‌طور کلی زمان دوره نقاهت با توجه به شرایط بیمار و کیفیت درمان متفاوت است.
مراقبت‌های بعد از درمان نیز در تسریع فرآیند بهبودی تاثیرگذار است. بیمار باید داروهای خود را به‌موقع استفاده کرده و از انجام فعالیت‌هایی از قبیل رانندگی، مطالعه و ورزش به مدت چند روز پرهیز کند. به‌طور کلی بهبودی کامل و ارتقای کیفیت دید بعد از ویترکتومی‌حدود ۴ الی ۶ هفته زمان می‌برد.
کلام آخر
جراحی ویترکتومی چشم نوعی جراحی چشم است که به‌منظور درمان اختلالات شبکیه و زجاجیه انجام می‌شود. این نوع جراحی با استفاده از روش‌های بی‌حسی موضعی یا بیهوشی عمومی صورت می‌گیرد. پزشک با در نظر گرفتن شرایط بیمار روش بیهوشی مناسب برای او را انتخاب می‌کند.
در این روش درمانی معمولا تمام یا بخشی از بافت زجاجیه استخراج می‌شود. در صورت نیاز جسم خارجی وارد شده به چشم نیز از چشم خارج شده و لیزر درمانی برای کاهش احتمال خونریزی در آینده صورت می‌گیرد. برای کمک به ثابت نگه داشتن شبکیه در محل خود از تزریق گاز یا هوا استفاده می‌شود.
ویترکتومی شامل ویترکتومی قدامی و عمیق می‌شود. در ویترکتومی قدامی با توجه به نیاز بیمار تنها بخش جلویی زجاجیه خارج می‌شود. در ویترکتومی عمیق تخلیه کل زجاجیه صورت می‌گیرد. فاکتورهای مختلفی در نتیجه نهایی درمان تاثیرگذار است. در اغلب شرایط میزان موفقیت پس از درمان به حدود ۹۰ درصد می‌رسد.
سوالات متداول
1.آیا جراحی ویترکتومی چشم همراه با درد است؟
معمولا به دلیل بی‌حسی موضعی یا بیهوشی بیمار حین انجام درمان هیچ دردی احساس نمی‌کند؛ اما به هرحال با از بین رفتن اثرات بیهوشی و بی‌حسی بعد از جراحی، بیمار احساس درد خواهد شد. استفاده به موقع از داروهای تحویز شده توسط پزشک به افزایش سرعت روند بهبودی و کاهش درد و سایر عوارض کمک زیادی
می‌کند.
2.احتمال موفقیت بعد از ویترکومی چقدر است؟
در بیشتر مواقع احتمال موفقیت آناتومیک جراحی ویترکتومی چشم بالای۹۰ درصد است. کشف ابزارها و تکنیک‌های جدیدتر، پیشرفت دانش بشری نسبت به بیماری‌های شبکیه و زجاجیه تاثیر بسیار زیادی در افزایش احتمال موفقیت ویترکتومی و درمان‌های شبکیه چشم داشته است.
3.آیا بعد از انجام جراحی ویترکتومی چشم نیاز به استفاده از رژیم غذایی خاصی است؟
معمولا قبل از انجام جراحی، پزشک معاینات بالینی لازم را انجام می‌دهد. لازم است که در این مرحله بیمار پزشک را از تمام داروهای مصرفی و بیماری‌های زمینه ای خود مطلع کند. بعد از درمان نیز با توجه به شرایط بیمار، پزشک توصیه‌های لازم در رابطه با مصرف داروها یا رژیم غذایی خاص را در اختیار بیمار قرار می‌دهد. معمولا بعد از انجام جراحی ویترکتومی چشم نیاز به رژیم غذایی خاصی نیست. افراد می‌توانند رژیم غذایی قبلی خود را ادامه دهند.
4.افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای، چه زمانی بعد از جراحی مصرف داروهای خود را شروع کنند؟
بعد از درمان، پزشک توصیه‌های لازم در رابطه با زمان شروع مصرف داروهای قبلی را اختیار بیمار قرار می‌دهد. در صورتی که بیماران در این رابطه ابهامی داشتند، باید حتما با پزشک خود تماس بگیرند.
