انسداد مجرای اشکی چیست؟ + علائم
به‌طور معمول اشک از طریق مجرای اشکی چشم یا مجرای اشکی بینی خارج می‌شود. اگر در آینه نگاه کنید، در گوشه داخلی پلک بالا و پایین منافذ مجاری اشکی را خواهید دید که مانند دو نقطه کوچک به نظر می‌رسند. انسداد مجرای اشکی عارضه‌ای است که از تخلیه طبیعی اشک از طریق این منافذ جلوگیری می‌کند.
اگرچه این عارضه بیشتر در نوزادان شایع است، اما احتمال بروز این بیماری در بزرگسالی نیز وجود دارد. اما علل اصلی انسداد مجرای اشک چیست؟ آیا راهکار درمانی برای رفع آن وجود دارد؟
خبر خوش اینجاست که مسدود شدن مجرای اشک همیشه قابل اصلاح است و در صورت نیاز عمل مجرای اشکی نیز انجام می‌شود. برای آشنایی بیشتر با این عارضه با ما همراه باشید.
انسداد مجرای اشکی چیست؟
اشک‌هایی که چشم را مرطوب نگه می‌دارند از طریق یک سوراخ کوچک در گوشه چشم ترشح می‌شوند. این مایع وارد بینی می‌شود؛ جایی که بدن آن را جذب و دفع می‌کند. مسدود شدن مجرای اشکی به معنای انسداد کامل یا جزئی مجاری بینی است که اشک را تخلیه می‌کنند.
هنگامی مجرای اشک مسدود شده باشد، چشم‌ها دچار خارش و سوزش شده و تحریک می‌شوند. وظیفه اصلی مجاری اشکی این است که چشم‌های شما را مرطوب نگه دارند. به‌طور کلی سیستم اشکی شامل سه بخش می‌شوند:
1.غدد اشکی که باعث تولید اشک می‌شوند؛
2.مجاری اشکی که دهانه کوچکی است که در گوشه چشم شما قرار دارند و اشک از طریق آن جاری می‌شود؛
3.مجاری بینی که به مجاری اشکی متصل می‌شوند و باقی مانده اشک را به داخل بینی تخلیه می‌کنند.
اما مسدود شدن مجاری اشکی به چه دلیل اتفاق می‌افتد؟ اصلاً علائم این بیماری چیست؟
علائم انسداد مجرای اشکی
هر عارضه‌ای در بدن به کمک علائمی مشخص می‌شود؛ علائمی که در رابطه با بیماری به ما هشدار می‌دهند. مسدود شدن مجرای اشک نیز با نشانه‌هایی همراه است که در ادامه به برخی از مهمترین آنها اشاره می‌کنیم.
1.اشک ریختن بیش از حد
2.قرمزی سفیدی چشم
3.عفونت یا التهاب مکرر چشم
4.تورم و احساس درد در گوشه داخلی چشم
5.پوسته پوسته شدن پلک‌ها
6.مشاهده ترشحات مخاطی یا چرکی از پلک‌ها و چشم‌ها
7.تاری دید
وجود نشانه‌های فوق در فرد، حاکی از این عارضه چشم است. در این حالت لازم است که برای تشخیص دقیق‌تر نزد پزشک مراجعه کرد.
دلایل مسدود شدن مجرای اشکی
انسداد مجرای اشک ممکن است در هر سنی، از بدو تولد تا بزرگسالی اتفاق بیفتد. با این حال علل مختلفی باعث بروز این عارضه می‌شوند که در ادامه به مهمترین آنها اشاره خواهیم کرد.
انسداد مادرزادی: بسیاری از نوزادان با انسداد مجاری اشکی متولد می‌شوند. البته در اینجا نیز احتمال دارد که سیستم تخلیه اشک به‌طور کامل توسعه نیافته باشد یا ناهنجاری مجاری دلیل بروز این عارضه باشد.
افزایش سن: با افزایش سن این احتمال وجود دارد که دهانه‌های ریزی که مسئول تخلیه اشک هستند) puncta( باریک‌تر شده و در نتیجه مسدود شوند.
عفونت یا التهاب: عفونت یا التهاب چشم ممکن است که باعث اختلال در عملکرد سیستم تخلیه اشک شود. به این ترتیب مجاری اشکی مسدود خواهند شد.
جراحت یا ضربه: آسیب به‌صورت یا چشم ممکن است باعث بروز زخم یا آسیب دیدن سیستم تخلیه اشک شود. حتی ذرات ریز گرد و خاک یا سلول‌های مرده موجود در این نواحی نیز می‌توانند سبب انسداد مجرای اشک شوند.
تومور بینی: وجود تومور در بینی یا در سیستم تخلیه اشک از دیگر علت‌های بروز این بیماری است.
استفاده از قطره‌های چشم: استفاده طولانی مدت از برخی داروها مانند قطره‌های چشم که برای درمان گلوکوم مصرف می‌شوند، باعث مسدود شدن مجرای اشک خواهد شد.
درمان سرطان: از جمله عوارض جانبی داروهای مورد استفاده در شیمی درمانی و پرتودرمانی، مسدود شدن مجاری اشک است.
نحوه تشخیص عارضه انسداد مجاری چشم
به‌منظور تشخیص این بیماری، پزشک متخصص با شما در رابطه با علائم این این عارضه صحبت می‌کند، چشم‌ها را معاینه می‌کند و چند آزمایش از فرد می‌گیرد. او همچنین بینی شما را از نظر بررسی هر گونه اختلال ساختاری در مجاری بینی ارزیابی می‌کند. در این زمان اگر پزشک مشکوک به مسدود شدن مجرای اشک باشد، ممکن است از شما بخواهد آزمایش‌های دیگری را برای تشخیص محل انسداد انجام دهید.
آزمایشاتی که برای تشخیص این بیماری استفاده می‌شود، شامل موارد زیر هستند.
آزمایش تخلیه اشک
این تست سرعت تخلیه اشک‌ها را مشخص می‌کند. در این آزمایش یک قطره رنگ مخصوص روی چشم سطح هر دو چشم قرار می‌گیرد. اگر بعد از ۵ دقیقه، بیشتر رنگ روی سطح چشم باقی مانده باشد، به احتمال زیاد فرد با انسداد مجرای اشکی مواجه است.
تست مجرای اشکی
در این تست، پزشک به کمک محلول نمک سیستم تخلیه اشک چشم را بررسی می‌کند. همچنین این احتمال وجود دارد که از یک ابزار به‌منظور بررسی مجاری puncta (دهانه تخلیه اشک) استفاده کند. حتی ممکن است که در این بررسی مشکل مسدود شدن مجاری برطرف شود.
آزمایشات تصویربرداری چشم
در این روش تشخیص، یک رنگ خاص از نقطه نطقه چشم عبور داده می‌شود تا از سیستم تخلیه اشک عبور کند. سپس از اشعه ایکس، توموگرافی کامپیوتری (CT) و MRI برای یافتن محل و علت انسداد چشم استفاده می‌شود.
روش‌های درمان انسداد مجرای اشکی
انتخاب روش درمان این عارضه به‌علت بروز آن بستگی دارد. گاهی حتی این احتمال وجود دارد که از چند روش درمانی برای رفع این بیماری استفاده شود. اگر تومور باعث بروز این بیماری باشد، روش‌های درمانی روی علت بروز تومور متمرکز می‌شوند. در این زمان ممکن است که جراحی روی تومور انجام شود یا از راهکارهایی برای کوچک کردن تومور استفاده کنند.
استفاده از داروهایی برای مقابله با عفونت
اگر پزشک مشکوک به عفونت چشم باشد، ممکن است قطره چشم یا قرص‌های آنتی بیوتیک را برای درمان این بیماری تجویز کند.
مراقبت، صبر و ماساژ
انسداد مجرای اشکی در کودکان یا نوزادان معمولاً بدون نیاز به هیچ درمانی برطرف می‌شوند. در نوزادان با تکامل سیستم تخلیه اشک این عارضه خود به خود درمان می‌شود. اگر مسدود شدن مجرای اشک در نوزاد به‌صورت خود به خود درمان نشد، ممکن است پزشک تکنیک ماساژ مخصوص برای باز کردن غشا را به شما آموزش دهد.
اگر مسدود شدن مجرای اشک به‌دلیل صدمه یا ضربه اتفاق افتاده باشد، پزشک از فرد می‌خواهد که چند ماه منتظر بماند تا بررسی کند آیا با رفع آسیب، انسداد مجرای اشک بهبود می‌یابد یا خیر. با کاهش تورم ناشی از آسیب وارد شده، به احتمال زیاد مجرای اشکی خود به خود بهبود پیدا می‌کند.
اتساع، ارزیابی و شستشو
این تکنیک درمانی برای نوزادان تحت بیهوشی عمومی صورت می‌گیرد. در این روش پزشک با استفاده از ابزار مخصوص اتساع دهانه بینی را بزرگ می‌کند. در ادامه او یک پروپ از طریق پونکتا (دهانه مجرای اشک) وارد سیستم تخلیه اشک می‌کند.
در رابطه با بزرگسالان این تکنیک به‌صورت سرپایی انجام می‌شود. به این ترتیب که پزشک با استفاده از یک پروپ کوچک پونکتا را گشاد کرده و مجرای اشک را شستشو می‌دهد.
استنت گذاری یا لوله گذاری
در این روش از لوله‌هایی نازک از جنس سیلیکون یا پلی اورتان استفاده می‌شود. در این تکنیک که تحت بیهوشی عمومی صورت می‌گیرد، این لوله‌های نازک از یک یا دو نقطه در گوشه پلک عبور داده می‌شوند.
در ادامه این لوله‌ها از طریق سیستم تخلیه اشک وارد بینی می‌شوند. این لوله‌ها به‌مدت ۳ ماه روی چشم باقی می‌مانند. البته این راهکار درمانی ممکن است عوارضی مانند التهاب را به دنبال داشته باشد.
بالن زدن
چنانچه سایر راهکارهای درمانی که تاکنون مطرح کردیم، نتیجه لازم را به دنبال نداشت، از این روش به‌عنوان راهکار نهایی استفاده می‌شود. این تکنیک هم برای نوزادان و کودکان و هم برای بزرگسالان کاربرد دارد که تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود.
در این روش، پزشک یک لوله (کاتتر) را از مجرای اشک در بینی عبور می‌دهد. در ادامه او چند مرتبه بالن را باد می‌کند که انسداد مجرای اشکی برطرف شود.
جراحی رفع انسداد مجرای اشک
نتیجه عمل مجرای اشکی، خروج مجدد اشک از بینی فرد است. این جراحی تحت بیهوشی عمومی یا بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. البته مراحل انجام این جراحی بسته به محل و میزان انسداد و همچنین تجربه و ترجیحات پزشک متفاوت است. با این وجود این جراحی معمولاً به ۲ شکل انجام می‌شود.
جراحی باز
در این تکنیک، جراح برشی در کنار بینی و نزدیکی کیسه اشک ایجاد می‌کند. بعد از اتصال مجرای اشک به حفره بینی و قرار دادن استنت در محل عبور جدید، جراح برش ایجاد شده را با چند بخیه می‌بندد.
جراحی آندوسکوپی یا اندونازال
در این تکنیک از دوربین میکروسکوپی و سایر ابزارهای ریز استفاده می‌شود که از طریق دهانه بینی به سیستم تخلیه اشک وارد می‌شوند. اگرچه در این تکنیک نیازی به برش و به دنبال آن بخیه نیست، اما نتایج حاصل از آن به موفقیت جراحی باز نیست.
پس از جراحی نیز از اسپری بینی و قطره چشم به‌منظور جلوگیری از عفونت و التهاب استفاده می‌شود. همچنین این احتمال وجود دارد که استنت‌های مورد استفاده در این جراحی، به‌مدت ۶ تا ۱۲ هفته برای تکمیل روند بهبودی در سیستم تخلیه اشک باقی به‌مانند.
روش‌های درمان خانگی مسدود شدن مجرای اشک
حالا که با انواع روش‌های درمان انسداد مجرای اشکی آشنا شدیم، بد نیست نگاهی هم به راهکارهای درمان خانگی این عارضه داشته باشیم.
اولین و مهمترین روش درمان خانگی این بیماری، ماساژ مجرای اشک است. البته بهتر است این کار با مشورت پزشک و راهنمایی او انجام شود. این تکنیک به‌ویژه برای رفع انسداد مجرای اشک نوزادان و کودکان مفید است. برای انجام این کار، انگشت اشاره تمیز را بین گوشه داخلی چشم و کنار بینی قرار دهید. هنگام ماساژ انگشت اشاره را به آرامی به سمت پایین بکشید. این عمل را حدود ۱۰ مرتبه در صبح و ۱۰ بار در شب تکرار کنید.
راهکار دیگر استفاده از کمپرس گرم برای رفع خارش و سوزش است. این کار را می‌توانید با استفاده از یک پارچه تمیز و مقداری آب گرم انجام دهید. البته در صورت استفاده از این راهکار برای نوزادان توجه داشته باشید که آب چندان گرم نباشد. پارچه تمیز را در آب گرم خیس کرده و به خوبی آب آن را بگیرید. از این پارچه برای تمیز کردن چشم‌ها و پاک کردن اشک چشم در طول روز استفاده کنید.
روش‌های پیشگیری از مسدود شدن مجرای اشکی
بهترین و مطمئن‌ترین روش برای پیشگیری از بروز این عارضه، درمان فوری بیماری‌های چشمی مانند التهاب و عفونت است. البته نکات زیر به جلوگیری از بروز این بیماری کمک می‌کند:
1.از مالش بیش از حد چشم خود پرهیز کنید؛
2.هرگز لوازم آرایشی چشم را با دیگران به اشتراک نگذارید؛
3.مطابق دستور پزشک لنزهای تماسی را تمیز کنید؛
4.هر ۳ تا ۶ ماه یک بار لوازم آرایشی مانند ریمل، خط چشم و سایه را عوض کنید؛
5.قبل از تماس دست با چشم‌ها، حتماً آنها را بخوبی بشویید.
با توجه به نکات بالا، ریسک ابتلا به انسداد مجرای اشک به‌طور چشمگیری کاهش می‌باید.
چه زمانی برای درمان انسداد مجرای اشک نزد پزشک مراجعه کنیم؟
چنانچه علائم مسدود شدن مجرای اشک که پیش‌تر بدان اشاره کردیم، شدت گرفت بهتر است خود را برای قرار ملاقات با پزشک آماده کنید. پیش از قرار زمان ویزیت، لیستی از موارد زیر تهیه کنید:
1.علائمی که داشته اید؛ اعم از علائم غیر مرتبط و مرتبط
2.تمام داروها، ویتامین‌ها و مکمل‌هایی که مصرف میکنید.
البته بهتر است طی ویزیت سؤالات زیر را از پزشک خود بپرسید:
1.علت اصلی علائم من چیست؟
2.آیا علل دیگری سبب بروز این عارضه شده‌اند؟
3.آیا به آزمایش نیاز دارم؟
4.بهبودی چه زمانی اتفاق می‌افتد؟
به کمک نکات، مشاوره و راهنمایی‌های لازم را از پزشک دریافت کنید و سلامتی را مجدداً به چشم‌های خود هدیه دهید.
سؤالات متداول
آیا سینوزیت می‌تواند باعث مسدود شدن مجرای اشک شود؟
بله. عفونت‌های مزمن سینوسی یا عفونت چشم ممکن است باعث انسداد مجرای اشکی شود.
آیا ماساژ مجرای اشک مسدود شده به درمان کمک می‌کند؟
محققان معتقد هستند که ماساژ مداوم مجرای اشک به‌خصوص در نوزادان به رفع غشایی که مجرای اشک را می‌پوشاند، کمک می‌کند.
آیا مسدود شدن مجرای اشک باعث خارش چشم‌ها می‌شود؟
عفونت مجرای اشک، احتمالاً باعث خارش گوشه داخلی چشم می‌شود. هنگامی که مجرای اشک مسدود می‌شود و اشک تخلیه نمی‌شود، این احتمال وجود دارد که باکتری‌ها در این محل جمع شده و سبب بروز عفونت شوند.
