آشنایی با بیماری آب‌سیاه و هر آنچه که باید در مورد آن بدانید!
گلوگوم یا آب‌سیاه نوعی بیماری چشمی بوده که باعث وارد شدن آسیب به عصب بینایی چشم می‌شود، درصورتی‌که برای داشتن بینایی خوب، سالم بودن این عصب‌ها ضروری است. یکی از دلایل آسیب رسیدن به این عصب‌ها ایجاد فشار غیرطبیعی در چشم است.
لازم به ذکر است که امکان بروز این بیماری در هر سنی وجود دارد؛ اما در افراد مسن احتمال بروز آن بسیار بیشتر است. همچنین یکی از دلایل اصلی نابینایی در افرادی که بیش از شصت سال سن دارند، بیماری گلوکوم یا آب‌سیاه است؛ اما آیا این بیماری خطرناک است؟ در ادامه سعی داریم به بررسی این مسائل بپردازیم، پس ادامه مطلب را از دست ندهید.
گلوکوم چیست و آشنایی با نکات مهم آن
بسیاری از انواع بیماری گلوکوم علامت هشداردهنده‌ای ندارد، به‌عبارت‌دیگر علائم آن به‌قدری ضعیف است که تا زمان پیشرفت بیماری، متوجه علائم آن نخواهید شد. لازم به ذکر است افرادی که به دلیل بیماری آب‌سیاه بینایی خود را از دست می‌دهند، احتمال بهبود بینایی پس از درمان آب‌سیاه بسیار کم خواهد بود.
افراد دارای این بیماری با انجام معاینات چشمی به‌صورت منظم که شامل اندازه‌گیری فشار چشم است، می‌توانند در مراحل اولیه این بیماری را تشخیص دهند. همچنین با انجام این کار می‌توانید احتمال از دست دادن بینایی را کاهش دهید و از نابینا شدن جلوگیری کنید. به‌طورکلی افرادی که این بیماری را دارند باید تا پایان عمر تحت مراقبت پزشک خود قرار گیرند و به صورت مداوم وضعیت چشمان شما بررسی شود.
فشار چشم و آشنایی با علل ایجاد آن
همانگونه که در قسمت‌های قبل اشاره کردیم، در اثر وارد شدن آسیب به عصب بینایی چشم آب‌سیاه یا گلوکوم ایجاد می‌شود. به‌عبارت‌دیگر بعد از آسیب دیدن این عصب‌ها، در میدان بینایی شما نقاط کور به وجود خواهد آمد. بنا به دلایلی، معمولا پزشکان به‌صورت کامل نمی‌توانند درک کنند که آسیب ایجادشده در اثر وارد شدن فشار چشم است.
به‌طورکلی افزایش فشار چشم به علت تجمع مایع زلالیه ایجاد می‌شود که در داخل چشم وجود دارد. این مایع به‌وسیله بافتی که شبکه ترابکولار نام دارد در زاویه‌ای که قرنیه و عنبیه به هم متصل می‌شوند، تخلیه خواهد شد.
زمانی که میزان تولید این ماده زیاد باشد یا سیستم زهکشی آن به‌درستی وظیفه خود را انجام ندهد، مایع توانایی خروج با سرعت طبیعی را ندارد و به‌همین علت فشار موجود در چشم افزایش می‌یابد. دانشمندان در بعضی از افراد ژن‌های مربوط به آسیب عصب بینایی و فشار چشم بالا را تشخیص دادند.
انواع گلوکوم و نکات مهم آن را بهتر بشناسید
به‌طورکلی بیماری گلوکوم یا آب‌سیاه انواع مختلفی دارد که شامل موارد زیر می‌شوند:
گلوکوم با زاویه باز
شایع‌ترین نوع این بیماری گلوکوم با زاویه باز است که در این بیماری زاویه زهکشی ایجاد شده به‌وسیله عنبیه و قرنیه باز می‌ماند. درصورتی‌که شبکه ترابکولار موجود در چشم تا حدی مسدود شود و توانایی خروج مایع را نداشته باشد، باعث ایجاد فشار در چشم می‌شود. لازم به ذکر است که فشار ایجادشده در چشم باعث آسیب رسیدن به عصب بینایی آن می‌شود.
این اتفاقات به حدی آهسته اتفاق می‌افتد که قبل از بروز علائم احتمال از دست دادن بینایی وجود دارد. از علائم گلوکوم با زاویه باز می‌توان مشاهده نقاط کور به‌صورت تیکه تیکه در دید محیط (مرکزی) که ممکن است در یک یا هر دو چشم ایجاد شود و در مراحل پیشرفته داشتن دید تونلی را نام برد.
شایع‌ترین نوع این بیماری، گلوکوم با زاویه باز اولیه است که با استفاده از قطره‌های چشمی درمان می‌شود. درصورتی‌که پس از مصرف آنها نتیجه نگرفتید، پزشک پس از بررسی وضعیت لیزر درمانی یا جراحی را پیشنهاد می‌دهد.
گلوکوم زاویه بسته
گلوکوم با زاویه بسته هنگامی ایجاد می‌شود که عنبیه چشم به سمت جلو برجسته می‌شود تا زاویه زهکشی به وجود آمده به‌وسیله عنبیه و قرنیه را مسدود یا باریک کند. درنهایت مایع توانایی گردش در چشم را ندارد و فشار آن بعضی از افراد دارای زاویه زهکشی باریک و افرادی که در معرض خطر ابتلا به گلوکوم با زاویه بسته قرار دارند را تهدید می‌کند. به‌طورکلی احتمال دارد آب‌سیاه با زاویه بسته به‌صورت ناگهانی و یا به‌صورت تدریجی ایجاد شود.
از علائم این نوع گلوکوم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ü سردرد شدید
ü تاری دید
ü قرمزی چشم
ü وجود هاله‌هایی در اطراف چشم
ü داشتن حالت تهوع و استفراغ
ü احساس درد در چشم
توجه داشته باشید که باید بیماری آب‌سیاه یا گلوکوم را جدی بگیرید؛ زیرا در صورت عدم درمان آن، بینایی خود را از دست خواهید داد. همچنین در صورت درمان این بیماری بعد از گذشت حداقل 20 سال احتمال نابینا شدن یک چشم وجود خواهد داشت. به همین دلیل برای جلوگیری از بروز این مشکل باید به صورت مداوم برای بررسی وضعیت به مطب پزشک مراجعه کنید.
برای درمان گلوکوم با زاویه بسته اولیه باید برای درمان فوری به بیمارستان مراجعه کنید تا با استفاده از ابتدا فشار چشم را کاهش دهند و سپس لیزر درمانی صورت گیرد. همچنین برای درمان ثانویه آن پس از بررسی وضعیت و تشخیص پزشک، قطره و جراحی پیشنهاد می‌شود.
گلوکوم با فشار طبیعی
در این نوع گلوکوم اگر فشار چشم نیز در محدوده طبیعی باشد به عصب بینایی شما آسیب وارد می‌شود. درواقع علت این موضوع تاکنون مشخص نشده؛ اما ممکن است که عصب بینایی چشم حساس باشد یا همچنین احتمال رسیدن خون کمتر به عصب بینایی وجود دارد. ممکن است جریان محدود خون براثر تصلب شرایین (جمع شدن رسوبات چربی یا پلاک در شریان‌ها) یا همچنین دیگر شرایطی باشد که سبب اختلال در گردش خون می‌شود.
گلوکوم در کودکان
احتمال بروز گلوکوم در کودکان نوزادان وجود دارد. ممکن است از زمان تولد یا در چند سال اول زندگی این بیماری به وجود بیاید. همچنین احتمال آسیب عصب بینایی به علت انسداد زهکشی یا بیماری زمینه‌ای وجود دارد.
گلوکوم رنگدانه‌ای
در این نوع گلوکوم با تجمع گرانول‌های رنگدانه عنبیه در کانال‌های تخلیه و خروج مایع از چشم را مسدود یا کند می‌کند. فعالیت‌هایی مانند دویدن سبب تحریک گرانول‌های رنگدانه می‌شود که درنتیجه سبب رسوب روی شبکه ترابکولار شده و باعث افزایش فشار چشم می‌شود.
آشنایی با عوامل خطرناکی که باید سریعا به مطب پزشک مراجعه کنید
با توجه به مرحله و نوع بیماری، علائم بیماری آب‌سیاه یا گلوکوم متفاوت خواهد بود. به‌طورکلی انواع مختلف گلوکوم می‌تواند قبل از بروز هرگونه علائم بینایی را از بین ببرد؛ به همین علت بهتر است با عوامل خطرناک زیر آشنا شوید:
ü سن بالای ۶۰ سال
ü افرادی که پوست تیره دارند
ü فشار چشمی بالا
ü سابقه خانوادگی بیماری گلوکوم
ü برخی از شرایط پزشکی مانند بیماری قلبی، فشارخون بالا، کم‌خونی داسی شکل و دیابت
ü افراد دارای قرنیه نازک در مرکز
ü افراد دارای دوربینی یا نزدیک‌بینی شدید
ü داشتن هر نوع جراحی چشم
ü مصرف قطره‌های چشمی و داروهای کورتونی به مدت طولانی
لازم به ذکر است که در صورت مشاهده علائمی مانند سردرد شدید، تاری دید و احساس درد در چشم باید به مطب پزشک مراجعه کنید تا وضعیت شما را بررسی کند.
برای جلوگیری از بروز گلوکوم باید چه‌کارهایی انجام دهید؟
روش‌های مختلفی وجود دارد که به شما کمک می‌کند که از کاهش بینایی یا بروز گلوکوم جلوگیری کنید که این روش‌ها شامل موارد زیر می‌شود:
این مایع داخلی معمولاً از طریق بافتی به نام شبکه ترابکولار در زاویه‌ای که عنبیه و قرنیه به هم می‌رسند، تخلیه می‌شود. هنگامی‌که مایع بیش‌ازحد تولید شود یا سیستم زهکشی به‌درستی کار نکند، مایع نمی‌تواند با سرعت طبیعی خود خارج شود و در نهایت فشار چشم افزایش می‌یابد.
گلوکوم معمولا در افراد خانواده دیده می‌شود. در برخی افراد، دانشمندان ژن‌های مربوط به فشار چشم بالا و آسیب عصب بینایی را شناسایی کرده‌اند.
برای جلوگیری از بروز گلوکوم باید چه‌کارهایی انجام دهید؟
روش‌های جلوگیری از بروز گلوکوم می‌تواند به شما کمک کند که در مراحل اولیه آن را تشخیص دهید و از کاهش بینایی یا کند کردن پیشرفت آن جلوگیری کنید. به‌طورکلی این روش‌ها شامل موارد زیر می‌شود:
انجام معاینات چشم به‌صورت مداوم
اگر معاینات چشم را به‌صورت مداوم و همیشگی انجام دهید، می‌توانید قبل از وارد شدن هرگونه آسیبی به چشم و از دست دادن بینایی، از بروز این بیماری جلوگیری کنید. به‌طورکلی افرادی که سن زیر 40 سال دارند، باید هر 5 الی 10 سال یک‌بار، افراد 40 تا 54 سال، باید هر 2 تا 4 سال یک‌بار، افراد 55 تا 64 سال، هر 1 تا 3 سال و افراد بالای 65 سال باید هر 1 تا 2 سال یک‌بار معاینات چشم را به‌صورت جامع و کامل انجام دهند.
لازم به ذکر است که اگر در معرض خطر ابتلا به گلوکوم قرار دارید، باید به‌صورت مکرر غربالگری چشم را انجام دهید.
بررسی وضعیت چشم افراد خانواده
با توجه به اینکه احتمال بروز این بیماری در خانواده وجود دارد، توصیه می‌شود که اگر در معرض خطر بیشتر قرار دارید، باید به‌صورت مداوم غربالگری چشم را انجام دهید.
انجام ورزش
یکی از روش‌های جلوگیری و کاهش فشار چشم، انجام ورزش به‌صورت منظم و مداوم است. بعد از مشورت و اجازه پزشک حتما آن را در برنامه روزانه خود قرار دهید.
استفاده از قطره‌های چشمی تجویزشده به‌صورت منظم
برای کاهش بیماری آب‌سیاه باید به‌صورت مداوم، قطره‌های تجویزشده توسط پزشک را استفاده کنید. توجه داشته باشید که برای گرفتن نتیجه بهتر باید آنها را پس از قطع شدن علائم نیز استفاده کنید.
استفاده از محافظ چشم
باید در هنگام انجام ورزش و یا استفاده از ابزار برقی از محافظ چشم استفاده کرده، با انجام این کار می‌توانید از وارد شدن آسیب به چشم جلوگیری کنید.
برای درمان آب‌سیاه باید از چه روش‌هایی استفاده کرد؟
برای درمان بیماری آب‌سیاه یا گلوکوم روش‌های مختلفی مانند استفاده از لیزر، استفاده از قطره‌های چشمی و جراحی وجود دارد که پزشک با توجه به شرایط شما بهترین روش درمان را انجام می‌دهد. درواقع درمان آب‌سیاه نمی‌تواند بینایی که قبلا ازدست‌داده‌اید را معکوس کند؛ اما می‌تواند از بدتر شدن وضعیت بینایی شما جلوگیری کند.
همانگونه که ذکر شد نوع درمان شما با توجه به نوع بیماری و وضعیت چشم مشخص می‌شود که به‌طورکلی درمان‌های اصلی این بیماری به‌صورت زیر است:
استفاده از قطره چشم
درمان اصلی آب‌سیاه استفاده از قطره چشم است که با توجه به تشخیص پزشک و برای کاهش فشار چشم، تجویز خواهد شد. معمولا باید آنها را بین 1 تا 4 بار و به‌صورت روزانه استفاده کنید. نکته بسیار مهمی که باید رعایت شود، استفاده از قطره با توجه به دستورالعمل و به‌صورت منظم است. همچنین اگر پس از گذشت مدتی بینایی شما بهبود یابد و مصرف آنها را قطع کنید، بینایی شما به خطر خواهد افتاد.
از عوارض استفاده از این قطره‌ها می‌توان ایجاد سوزش در چشم را نام برد و همچنین استفاده از آنها برای افرادی که شرایط زمینه‌ای خاص دارند، مناسب است.
لیزر درمانی و آشنایی با انواع آن
پس از بررسی وضعیت توسط پزشک و عدم بهبود علائم بیماری با استفاده از قطره‌های چشم، بهترین گزینه لیزر درمانی است. در این روش برای جلوگیری از تجمع مایع در داخل چشم، پرتویی پرانرژی نور با دقت بالایی به سمت قسمت‌هایی از چشم، خواهد رفت. انواع لیزر شامل موارد زیر می‌شود:
ü ترابکولوپلاستی
از این روش به‌منظور باز کردن و رفع انسداد لوله‌های زهکشی استفاده می‌شود که با استفاده از آن مایع بیشتری از چشم خارج می‌شود و درنهایت فشار چشم کاهش می‌یابد.
ü لیزر سیکلودیود
در این روش برای کاهش فشار چشم باید بخشی از بافت چشم که مایع تولید می‌کند با استفاده از لیزر را از بین برد.
ü لیزر ایریدوتومی
برای خروج مایع از چشم، در این لیزر در عنبیه سوراخ ایجاد می‌کنند.
انجام لیزر در هنگام بیداری و پس از استفاده از قطره‌های بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. در طول انجام این کار ممکن است گرما یا درد احساس کنید. همچنین پس از بررسی وضعیت و تشخیص پزشک، احتمال دارد پس از انجام لیزر استفاده از قطره چشمی نیز به شما توصیه شود.
انجام عمل جراحی
در موارد بسیار کمی که پس از انجام لیزر و استفاده از قطره‌های چشمی، نتیجه دلخواه را کسب نکنید، پزشک انجام جراحی را توصیه خواهد کرد. یکی از روش‌های جراحی آب‌سیاه، جراحی گلوکوم ترابکولکتومی نام دارد که برای تخلیه راحت‌تر مایع، قسمتی از لوله‌های تخلیه چشم برداشته می‌شود.
لازم به ذکر است که ممکن است جراحی با استفاده از بیهوشی عمومی و یا بی‌حسی موضعی انجام شود. همچنین پس از انجام این جراحی نیازی به استفاده از قطره‌های چشمی نخواهید داشت.
از انواع دیگر جراحی گلوکوم می‌توان موارد زیر را نام برد:
ü ترابکولوتومی
این روش شبیه روش ترابکولکتومی است؛ اما در آن برای برداشتن بخشی از لوله‌های تخلیه چشم از جریان الکتریکی استفاده می‌شود.
ü ویسکوکانالوستومی
در این روش برای خروج راحت‌تر مایع از چشم، قسمتی از پوشش صلبیه برداشته می‌شود.
ü اسکلرکتومی عمیق
در این روش با قرار دادن دستگاه کوچک در داخل لوله‌های زهکشی، آنها را گشاد می‌کنند.
ü بای پس استنت ترابکولار
برای افزایش میزان تخلیه مایع از چشم، لوله کوچکی را درون آن قرار می‌دهند.
لازم به ذکر است احتمال قرمز شدن و تار شدن دید شما به مدت 6 هفته وجود دارد؛ اما این مشکلات باید سریعا رفع شوند.
بعد از انجام جراحی باید چه مراقبت‌هایی انجام دهید؟
بعد از انجام جراحی گلوکوم مانند سایر جراحی‌ها باید برای بهبود سریع‌تر و گرفتن نتیجه بهتر مراقبت‌هایی انجام شود که شامل موارد زیر می‌شود:
ü بهتر است چشمان خود را خنک و خشک نگه‌دارید.
ü به مدت یک هفته از انجام رانندگی جلوگیری کنید.
ü از مطالعه زیاد، بلند کردن اجسام سنگین و انجام فعالیت شدید خودداری کنید.
ü همچنین توصیه می‌شود به‌صورت منظم برای بررسی وضعیت چشمان خود به مطب پزشک مراجعه کنید.
جمع‌بندی
در این مطالب سعی کردیم به معرفی و بررسی بیماری گلوکوم یا آب‌سیاه و نکات مهم آن بپردازیم. همانگونه که ذکر شد آب‌سیاه نوعی بیماری خطرناک است که در صورت عدم رسیدگی و درمان آن بینایی را از دست خواهید داد. همچنین باید به‌صورت مداوم تحت نظر پزشک خود باشد تا وضعیت بیماری را بررسی کند. از روش‌های درمان این بیماری نیز می‌توان به استفاده از قطره چشمی، لیزر درمانی و در موارد نادر انجام جراحی اشاره کرد.
سوالات متداول
1-آیا جراحی بیماری آب‌سیاه عوارض دارد؟
بله، بعد از انجام این جراحی احتمال قرمز شدن چشم و تاری دید وجود دارد که باید این عوارض سریعا بهبود یابند. لازم به ذکر است که هرچقدر میزان تجربه و تخصص پزشک معالج شما بیشتر باشد میزان این عوارض کاهش می‌یابد.
2-آیا انجام این جراحی تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرد؟
بله، با توجه به نوع دفترچه و هزینه انجام جراحی، پس از گذشت مدتی شرکت بیمه بخشی از هزینه عمل را پرداخت خواهد کرد.
3-احتمال نابینا شدن پس از درمان این بیماری وجود دارد؟
برای جلوگیری از نابینا شدن و بهبود وضعیت بینایی، باید بعد از درمان گلوکوم به‌صورت مداوم برای انجام غربالگری چشم و معاینات جامع به مطب پزشک مراجعه کنید. همچنین با توجه به حساسیت چشم حتما تحقیقات لازم را درباره پزشک موردنظر انجام دهید.
